के हो कोरोना भाईरस कोभिड-१९ ?
यो कुनै जीवीत जीव होइन, एउटा सानो प्रोटीनको टुक्रा हो। यसले आज संसार भरी मानव स्वास्थ्य माथी हमला गरेर आतंक मच्चाएको छ। याहा सम्म कि यस्ले शारीरिक मानसिक र भावनात्मक अस्त ब्यस्त मात्र होईन जीवन व्यवहार नै ठप्प भएको छ । मानिसका सम्पुर्ण सामाजिक ,आर्थिक र सांस्कृतिक गतिबिधी अवरुद्ध भएका छन्। यसको त्रासका कारण निन्द्रा भोक हराएको छ । सामाजिक दुरीले मानिस झन एकलो कमजोर महसुस भै तनाव, हाइपर टेन्सन, डिप्रेसन, आत्महत्या जस्ता प्रविर्ती समेत प्रकोपको रुपमा जोडिएर व्यापक फैलिइ रहेका छन् । जन स्तरमा मानव अस्तित्व समाप्तिको अनुभूति गर्न थालिएको छ। हाल सम्म यस्को कुनै औषधि पत्ता लाग्न सकेको छैन।
अहिले किन ?
मानव जातिको समग्र इतिहासमा विभिन्न कालखण्डमा विभिन्न खाले चिकित्सा विशेषज्ञ द्वारा मानव जातिको उपचार गर्दै आए, बिगतमा यो प्रकृया आफ्नो समय चेतना र बिकाश चरणको सापेक्षता अनुसार ठीकै भए होला कि त्यस समय प्रकृति वा मानव सहित जल वायु, माटो, सुर्य, आकाश र जैविक बिबिधता,जैवीक बिघटनकारी प्रदुषण र बिषाक्तताको उपस्थिती थिएन । त्यस समय आफुलाइ लागेको रोगलाई आफ्नो युग चेतनाको माध्यम द्वारा मानिसले सामना गर्यो र जैविक एवंसामाजिक बिकाशको गतिलाई यथासंभव निरन्तरता दियो तर ईतिहासका सबल पक्षहरुलाइ नयामा रुपान्तरण गर्दै युग बदलियो ,सामाजिक जीवन प्रणाली बदलियो ,बिज्ञान र प्रविधिका नयाँ नयाँ शाखाहरु खुले श्रम बिभाजनमा प्रणाली बदलियो ,संस्कृती बदलियो,मूल्य मान्यता बदलियो आवश्यता जनसंख्या बदलियो यस दुनियामा धेरै समस्या र बिपत्तिहरु उपस्थित भए । हाम्रा बिगतका प्रयासहरु र तरीकाबाट बदलिएको परिस्थितिको सामना र ब्यबस्थापन कठिन, जटिल र खतरनाक हुँदै गयो।
आजको संकट
हिजो र आज हामी दुबै तर्फ हेरौ अर्थात हाम्रो जीवन को आधार प्राकृतिक सम्पदा जैविक बिबिधता तर्फ हेरौ या मानवीय संपदा तर्फ हेरौ दुवै तर्फ भयानक संकट आइ सकेको छ र यश धरतीको समग्र जीवनको लागि धेरै खतरनाक चुनौती पेश भै सक्यो। जैव सामाजिक संकट हाम्रो जीवनमा आइ सक्यो यस्को उपचार हामीले नै गर्नु पर्छ। यस्को संतुलन ल्याउन हामी सबैको चेस्टा र योगदान अपरिहार्य भै सक्यो। कोरोनाको कारण सारा संसारका धेरै जसो मानिसको दिनानुदिन रोगी, बेरोजगार, उत्पीडित पशु भन्दा पनि तल्लो स्तरको जीवन बाच्न बाध्य भएका छन। आर्थिक रुपले बिपन्न मानिसका सबभन्दा आवश्यक पक्ष जमीन जंगल जैविक बिबिधता बिकृत भै बिलोपनमुखी बन्दै गएको अवस्थामा बर्तमान धनमुखी स्वार्थी अमानवीय समाजमा कोरोनाले बढाएको सामाजिक दुरीको कारण स्वास्थ्य र आर्थिक समस्या झनै चुनौतीपूर्ण बनेको छ। हाम्रो समय कमजोर स्वास्थ्य अमानवीय समाजर बिपन्न आर्थिक अव्स्स्था बिलोपन मुखी प्रकृति पर्यावरणको अव्स्स्थामा घेरिएको छ ।यसरी चौतर्फीरुपमा प्रकट भएका परिदृश्यहरु नियाल्दा समग्रमा यो कोरोना कहर सबै खाले बिकृती बिसंगती , बिलोपनमुखी, मुनाफा खोरी, मानव केन्दृत धारणा दृस्ठिकोणमा आधारित योजना र गतिबिधिका कारण प्रकट र ब्याप्स्क भएको हो भन्ने नै देखिन्छ।
अबको स्वास्थ्य ब्यबस्था?
जीवन स्वस्थ्य एवं अस्तित्व सुरक्षाका लागि बिनाश्कारी बिलोपनमुखी नै देखिन्छ। हामीले बिरामी प्रकृति कमजोर जीवनी शक्ति भएको मानव जातिको बीचमा आएको कोभीड =१९ बिश्वब्यापी माहामारी कोरोना भाइरसबाट बाच्न बचाउन र आगामी दिनमा आउम सक्ने स्वास्थ संकटहरुको ब्यबस्थापन गर्न समेत बर्तमान चली रहेको स्वार्थी नाफा मुखी जीवन बिरोधी एवं जैव सामाजिक संकटको पहिचान बनाएको विश्व ब्यबस्था र त्यस अन्तरगतको स्वाथ्य ब्यबस्थापन पुनर्बिचार गर्नै पर्दछ। बर्तमन स्वास्थ्य ब्यबस्थालाइ प्रकृति मानव केन्द्रित कार्यक्रमका आधारमा पुनरबिचार गरि रुपान्तरित गर्नु आव्श्यक देखिन्छ। तेसका निम्ती प्राकृतिक कृषिलाई जीवन रेखा मान्नु पर्दछ। साथै प्रकृति मानव हितैशी बिश्व्स स्वास्थ्य ब्यबस्थाको लागि उत्पादन प्रणाली र जीवन शैली परिवर्तनबाट मात्र संभव छ । लेखक – डा माया गिरी ।।
